COVID 19 (SARS COV2) varyantlarla işimiz zor mu ve aşıda son durum nedir?
Varyant virüs ne demektir?
Virüslerin, özellikle de koronavirüsler gibi RNA virüslerinin çoğalması ve yayılması sırasında genomlarında değişiklikler (MUTASYONLAR) gelişir. Orijinal virüsten farklılık gösteren mutasyonlu virüslere VARYANT VİRÜS denmektedir. Mutasyonların çoğunun anlamlı bir etkisi olmamakla birlikte, bazı mutasyonlar bulaştırıcılığın artması gibi virüse avantajlar sağlayabilir. Bu şekilde avantajlı hale gelen virüs varyantlarının seçilmesi ve baskın hale gelmesi kolaylaşabilir.
COVID-19’da varyant virüsler tehlikeli midir?
SARS-CoV-2 mutasyonlarının dünyada yayılmakta olduğu ve küresel bir tehdit oluşturduğu görülmektedir. Bu nedenlerle, risk oluşturan mutasyonlara yönelik genomik sürveyans ağları oluşturularak mevcut ve ortaya çıkabilecek yeni varyantların izi sürülmeli (moleküler sürveyans) ve yayılmalarını engellemek için uygulanmakta olan önlemler sıkılaştırılmalı; yeni varyantların
özelliklerinin gerekli kılacağı ek önlemler alınmalıdır. Varyantlar virüsün dolaşımda yüksek düzeyde olduğu bölgelerde ortaya çıkmaktadır.
SARS-CoV-2 varyantlarının özellikleri nelerdir?
Birçok varyant virüs tanımlanmakla birlikte dikkate alınması gereken veya endişe uyandıran varyantlar ayrıca değerlendirilmektedir.
*Dikkate alınması gereken varyantlar (“Variant of Interest”; VOI) Orijinal virüse göre yapısal ve davranış değişikliği gösteren ya da kuşkulanılan varyantlar
• Toplumda bulaştığı bilinen, vaka kümeleri oluşturan ya da başka ülkelerde de saptanan varyantlar
• DSÖ’nün VOI olarak incelemeye değer gördüğü varyantlar
*Endişe uyandıran varyantlar (“Variant of Concern”; VOC)
• Bulaşıcılığı artmış veya COVID-19 epidemiyolojisini olumsuz yönde etkileyebilecek varyantlar
• Hastalandırıcılık özelliği artmış ya da klinik tabloda değişikliğe yol açan varyantlar veya
• Halk sağlığı önlemlerinin etkinliğini azaltan ya da mevcut tanı testlerinin, aşı veya ilaçların etkinliğini azaltan varyantlar
• DSÖ’nün VOC olarak değerlendirmeye aldığı varyantlar
Tanımlanan SARS-CoV-2 varyantları hangileridir?
Başlangıçta İngiltere varyantı olarak tanımlanan B.1.1.7 ile birlikte B.1.351 (Güney Afrika) ve P.1 (Brezilya) varyantlarının bulaşma hızlarının artmış ve mevcut epidemiyolojik durumda değişikliklere yol açmaları nedeniyle risk oluşturdukları kabul edilmiştir. Başka mutasyonların eklenmesi ve yeni varyantların dikkat çekmesi ile endişe oluşturan ve dikkat edilmesi gereken SARS-CoV-2 varyant sayısı artmaktadır. Varyantlarda genom boyunca S bölgesi dışında da mutasyonlar bulunmakla birlikte şu anda bulaşma, immün yanıttan kaçış ve hastalık etkileri nedeniyle S bölgesindeki mutasyonlar öne çıkmakta ve önemle ele alınmaktadır.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından 31 Mayıs’ta Cenevre’de açıklanan ve Nature Microbiology’de yayımlanacak bir makalede açıklanan adlandırma planına göre, bu tür kafa karışıklıklarını gidermek ve coğrafi yaftalamalardan kaçınmak için bundan sonra herkesin artık bu varyanta ‘Beta’ adını vermesi gerekmektedir.
Covid-19’un ilk kez Hindistan’da ortaya çıkan Delta varyantı ile Hint-Güney Afrika karışımı olarak da adlandırılan Covid-19’un Delta Plus varyantı yeni varyantlardır.
İlk olarak Güney Amerika’da görülen, “C.37” olarak adlandırılan Lambda varyantı da dünyada yayılmaya devam etmektedir.Bu varyantın, Delta gibi daha bulaşıcı ve belirli aşılara karşı daha dirençli olabileceği düşünülmektedir.
Delta varyantı, Delta Plus ve Lambda’dan sonra Kappa varyantı Hindistanda Uttar Pradesh’te bir hastada tespit edilmiştir. Kappa da Delta Plus gibi “endişe verici varyant” olarak ilan edilmiştir. Kappa varyantının çok kısa sürede yüksek ateş ve nefes alma zorluğuna neden olduğu vurgulanmaktadır.
Varyantların riskleri neler olabilir?
1. Bulaştırıcılığın artması
2. Virüs çoğalmasının artmasıyla hastalarda yüksek virüs yükü
3. Enfeksiyon geçirilmesi sonucu oluşan bağışık yanıttan kaçış → tekrar enfeksiyonlar (re-enfeksiyonlar)
4. Aşılama sonrası oluşan bağışık yanıttan kaçış → aşı etkinliğin azalması
5. Farklı yaş gruplarını etkilemesi
6. Hastalığın ağırlaşması → hastaneye yatışların artması, ölüm oranının artması
7. Yeni varyantların ortaya çıkması
Varyantların yayılma tehdidine karşı hangi önlemler alınabilir?
Varyantların ortaya çıkmasının en önemli sebebi, virüsün insanlar arasında çoğalarak dolaşmasıdır. Toplumda enfeksiyonların yayılımı ne kadar az olursa varyantların da yayılma olasılığı o kadar azalmaktadır. Bu nedenle her bir COVID-19 vakasının engellenmesi kritik önemdedir. Mutlaka gerekli aşılama ve kısıtlama tedbirlerinin yanı sıra aktif takip yapılması varyant virüse karşı en etkili önlemlerdir.
Varyantların yayılma tehdidine karşı alınması gereken önlemler
1. Virüsün yayılmasına karşı koruyucu halk sağlığı önlemleri
a. Bulaşmanın engellenmesine yönelik kısıtlama tedbirleri
b. Yaygın aşılama
2. Mevcut laboratuvar ve test kapasitelerinin güçlendirilmesi, varyantların doğuracağı gereksinimlere uygun hale getirilmesi
3. Mevcut varyantlar ve yeni ortaya çıkabilecek varyantlara yönelik genomik sürveyans ağının oluşturulması
Kullanılan COVID-19 mikrobiyolojik tanı testleri ile SARS-CoV-2 varyantları saptanabiliyor mu?
COVID-19 tanısı, virüsün genomunun (RNA) spesifik olarak polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) ile araştırıldığı test ile konmaktadır. Bu testte virüsün genomunun belli bölgeleri araştırılır. Ülkemizde kullanılmakta olan testler SARS-CoV-2 RNA’sının “S” bölgesi dışındaki bölgelerini hedeflemektedir. Kullanımdaki mevcut PCR testleri ile test duyarlılığının düştüğüne dair bir veri bulunmamaktadır.
Öne çıkan SARS-CoV-2 varyantları
B.1.1.7a İngiltere
B.1.351 Güney Afrika
B.1.1.28.1 P1 Brezilya
B.1.617 Hindistan
B.1.618 Bengal (***üçlü mutant)
Mutantlardan kurtulmanın en önemli yolu tüm toplumun aşılanması ve bulaş sayısını en aza indirmektir.
AŞILAR
COVID-19 aşıları vücudunuza sizi hasta eden virüse karşı nasıl savaşacağını öğretir. COVID-19 aşıları sizi hasta etmez. Aşılar vücudunuzun hasta olmadan hastalığa yakalanmış gibi düşünmesini sağlar. Vücudunuzun bir parçası olan ve hastalığa karşı savaşan bağışıklık sistemi antikor üreterek aşıya tepki verir. Antikorlar, virüsü gördüğü zaman ona kadar savaş açan hastalığa özgü proteinlerdir.
Mevcut mRNA aşıları kişinin DNA’sını etkilemeyen veya onunla etkileşime geçmeyen mRNA teknolojisini kullanmaktadır.
Yapılan araştırmalar aşıların güvenli ve etkili olduğunu göstermektedir. Her üç aşı da güvenlidir ve her üç aşıda hastaneye yatmada ve ölümü önlemekte benzer etkinlikleri göstermişlerdir.
-Pfizer-BioNTech
-Moderna
-Johnson&Johnson
Her iki aşının da klinik denemelerine katılan bazı katılımcılar güçlü bir bağışıklık yanıtı göstermiş ve bu kişilerde yan etkiler gözlemlenmiştir. Her iki aşı için de, ikinci doz birinciye göre daha güçlü bir bağışıklık yanıtına neden olabilir ve dolayısıyla daha fazla yan etki görülebilir. Bu normal bir durumdur ve vücudunuzun COVID-19 ile savaşmayı öğrendiğini gösterir. En yaygın görülen dört yan etki iğne vurulan bölgede ağrı, yorgunluk hissi, baş ağrısı ve kas ağrısıdır. Görülen bu yan etkiler birkaç gün içerisinde geçer.
Aşının vücudunuza COVID-19’a karşı savaşmayı öğretmesi zaman alır; bu yüzden ikinci dozun üzerinden birkaç hafta geçene kadar aşı sizi koruyamayabilir. Aşı olduktan sonra farkında olmayarak virüsü yayabileceğinizi henüz bilmiyoruz. Yeterli sayıda insan aşı olana ve daha fazla bilgi edinene kadar, maske takma, sosyal mesafeyi koruma ve ellerimizi yıkama gibi tüm güvenlik önlemlerini uygulamaya devam etmemiz gerekiyor.
Aşı olursanız ama enfeksiyonda kaparsanız aşı yine de fark yaratır mı?
Evet mevcut izlemler aşı olanlarda ciddi bir hastalık tablosu oluşmadığını göstermektedir.
Aşılar mutantlara karşı etkili mi?
Özellikle Güney Afrika mutantının aşılara karşı direnç gösterdiği izlenmektedir. Ne kadar yeni mutant çıkarsa mevcut aşılar daha etkisiz kalabilecektir. O yüzden sadece bir ülkede değil tüm dünya aşılanmalıdır.
Aşı yaptıranlar ilaç almalı mı?
Aşı yaptırmadan önce ve sonrasında en az 48 saatlik zaman dilimlerinde özelikle NSAI adı verilen ağrı kesicilerin kullanılmamasını öneriyorum (voltaren, brufen, etol, arveles, cataflam gibi) Eğer mümkün olursa önerim aşı dozları tamamlanıncaya kadar bu ilaçların hiç kullanılmamasıdır.
Antikor baktırmalı mıyım?
Bu konuda ciddi kafa karıştıran bazı bilim adamları açıklamalarının tam tersine mutlaka antikor bakılması gerekmektedir. Aşı olmasına rağmen hiçbir şekilde aşısı tutmayan bireyler vardır. Bu bireylere ileride farklı uygulamalar gündeme gelecektir.
Covid geçirmiş kişilerde aşı olmalı mıdır?
Evet karantina süresi biten covid hastaları aşı olabilir. Önerimiz bir aydan önce aşı olunmaması şeklindedir.
Aşılar alerjik reaksiyon yapabilir mi?
Covid aşılarının diğer aşılardan daha fazla alerji geliştirdiklerine dair bir bulgu yoktur.
Hangi aşıyı olmalıyım?
Bulduğunuz ilk aşıyı yaptırın ve antikorunuza son aşıdan 30 gün sonra baktırın. Eğer seçenek söz konusu olacaksa hangi aşının kimlere tercih edileceği konusunda bir yol haritası belirlenecektir. Eğer aşı yanıtınız yoksa nasıl bir yol izleneceği konusunda algoritma olmamakla beraber bir enfeksiyon hastalıkları uzmanına danışmayı öneririz.
Dr. Ahmet Tuncay Batur
Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı
Biolab Laboratuvarlar Gurubu Direktörü